Xã Đông Hòa Hiệp là vùng đất thuộc huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang có các dòng họ sớm đến đây khai khẩn lập nghiệp vào thế kỷ XVII như họ Lê, họ Phan, họ Trần, họ Võ (Vũ), họ Đỗ…. Các dòng họ sinh sống từ lâu đời ở Đông Hòa Hiệp từ xưa đến nay đều có thông gia lẫn nhau. Mỗi dòng họ đều là điền chủ khá giả xây dựng nhà thờ dòng họ theo kiểu kiến trúc nhà rường 3 gian 2 chái bằng những loại danh mộc khá đồ sộ như nhà cổ ông Ba Đức, Trần Tuấn Kiệt, Trần Văn Mười, Phạm Duy Liêm, Đỗ Văn Tòng….
Xã Đông Hòa Hiệp là vùng đất thuộc huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang có các dòng họ sớm đến đây khai khẩn lập nghiệp vào thế kỷ XVII như họ Lê, họ Phan, họ Trần, họ Võ (Vũ), họ Đỗ…. Các dòng họ sinh sống từ lâu đời ở Đông Hòa Hiệp từ xưa đến nay đều có thông gia lẫn nhau. Mỗi dòng họ đều là điền chủ khá giả xây dựng nhà thờ dòng họ theo kiểu kiến trúc nhà rường 3 gian 2 chái bằng những loại danh mộc khá đồ sộ như nhà cổ ông Ba Đức, Trần Tuấn Kiệt, Trần Văn Mười, Phạm Duy Liêm, Đỗ Văn Tòng….
Mỗi ngôi nhà ở Đông Hòa Hiệp thường có dạng hình chữ nhật (cạnh dài là cạnh từ trước ra phía sau) nhà trên có số gian lẻ 1 gian hoặc 3 gian và 2 chái. Nhà trên thường được chia thành 2 phần: 3 gian giữa và 2 gian chái. Nhà ở làng Đông Hòa Hiệp cũng như nhiều nơi khác miệt vườn sông nước đồng bằng sông Cửu Long, ngôi nhà đều quay về hướng sông, hướng rạch. Đây là hướng thuận lợi trong việc giao thông cũng như việc đón gió mát vào mùa nắng.
Đặc điểm kết cấu nhà truyền thống Đông Hòa Hiệp gồm có: bộ khung giữ chịu lực bên trong gọi là giàn trò (hệ thống cột, trính xà, xiên, kèo), phần mái (đòn tay, rui, ngói liệt hay là ngói thí), vách nhà (đố bản, bổ kho, tường bao quanh) nền, cửa trong đó bộ khung gỗ được liên kết với nhau bằng hệ thống mộng, lỗ mộng, các bộ phận trong bộ khung đều có tên gọi khác nhau như: cùng kiểu dáng cột hàng nhì (cột quân), cột hàng ba, cột hàng hiên, cột trốn, kèo từ đòn dông đến cột hàng nhì là kéo nhì (kèo mái, kèo suốt) kèo nối tiếp gọi là kèo ba, kèo ở đầu chái gọi là quyết, kéo đấm.
Hoa văn chạm trổ trang trí ở các nhà cổ Đông Hòa Hiệp, thường được các nghệ nhân xưa rút ra từ những đề tài tứ linh tứ quí, bát bửu trong đạo nho, phật, lão và các hoa trái gần gũi với thường ngày trong nhân dân như : mai, cúc, lựu, lê, đào, khổ qua, quả na (mãng cầu ta nhiều hạt)…tất cả luôn hàm ý tốt đẹp cho gia chủ, mong cho trong nhà được bình an hạnh phúc, con cháu được đông đầy.
Ngoài việc trang trí ở các bộ phận cố định nêu trên, nhà truyền thống ở Đông Hòa Hiệp thường được trang trí thêm hệ thống hoành phi, câu đối. Các bức hoành phi (bức đại tự bằng chữ hán) treo bên trên, chính giữa các xiên trước. Mỗi bức hoành phi thường sơn son thếp vàng bằng các màu vàng, đỏ và đen, được chạm trổ chữ vạn, hoa lá xung quanh, chính giữa chạm nổi các chữ hán cỡ lớn đề cập đến giáo huấn, chân - thiện - mỹ; Các đôi liễn thường làm bằng tấm ván gỗ hình chữ nhật treo dọc các cột cái và cột hàng nhì phía trước ở gian giữa. Xung quanh bề mặt bức liễn chạm đường chỉ, dải hoa lá, chính giữa khắc các câu đối bằng chữ hán, khảm sà cừ các bài thơ bằng chữ hán hoặc khảm mai lan cúc trúc, tùng lộc; Bức liễn thường được sơn màu đen, phần khắc chữ hán và chạm trổ màu vàng hoặc khảm trai.
Đồ thờ thường có tủ thờ, bàn thờ, khám thờ (khánh thờ), trang thờ, bài vị, lư xông trầm, lư hương, bình hoa, khay đựng trầu cau, chò để chưng trái cây… Hầu hết đều làm bằng gỗ (chỉ có tam sự làm bằng đồng, lư hương có loại làm bằng sứ, đồng) trang trí đẹp, trang nghiêm, bài trí phù hợp với phong tục thờ cúng của cư dân vùng Nam bộ.
Những vật gia dụng phổ biến trong ngôi nhà truyền thống ở làng Đông Hòa Hiệp là trường kỷ, bộ ngựa, sập gụ, sa lon, tủ quần áo, rương hòm, bàn ghế…Trong đó, trường kỷ, bàn ghế được chạm trổ tinh xảo cả bốn phía bằng kỹ thuật chạm lọng hoặc chạm nổi hay cẩn, khảm trai,…Tùy theo số lượng, giá trị thẩm mỹ, công dụng của đồ dùng, sở thích của gia chủ, không gian của ngôi nhà,…mà người ta bài trí các đồ dùng cho phù hợp.
Làng cổ Đông Hòa Hiệp là một trong những nơi có kiến trúc đẹp, đặc trưng độc đáo, có loại hình kiến trúc phong phú, đa dạng, nghệ thuật ở miền sông nước đồng bằng sông Cửu Long. Ngày 25/5/2017 Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký ban hành Quyết định xếp hạng di tích quốc gia làng cổ Đông Hòa Hiệp huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang.
Nguồn: Nguyễn Vũ Khanh- Giám đốc TTPTDL